6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile birlikte muhasebe uygulamalarında köklü değişikliklere gidilmiştir. Bu düzenlemeler ülkemizin Uluslararası muhasebe standartlarıyla uyumunu sağlamaktır. Temel standartlardan biri olan TMS 18 nolu hasılat standardı ise, işletmenin belli bir faaliyet döneminde elde ettiği hasılatın ne şekilde muhasebeleştirilip gelirlere alınacağını ve nasıl ölçüleceği anlatmaktadır.

Standartta ki tanımıyla hasılat, ortakların sermayeye katkıları dışında, özkaynakta artışla sonuçlanan ve işletmenin dönem içindeki olağan faaliyetlerinden elde edilen brüt ekonomik fayda tutarıdır. Mal satışları, hizmet sunumları ve işletme varlıklarının başkaları tarafından kullanılmasından sağlanan faiz, isim hakları ve temettülerden kaynaklanan gelirlerin muhasebeleştirilmesinde TMS 18 hasılat standardı uygulanır. Bu standartta hasılat alınan veya alınacak olan bedelin gerçeğe uygun değeri ile ölçülür.

Yine standarttaki tanımıyla gerçeğe uygun değer; bir hizmetin veya malın karşılıklı pazarlık ortamında bilgili ve istekli gruplar arasında bir varlığın el değiştirmesi ya da bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması gereken tutardır.

Hasılatın ölçülmesindeki kriterlerden biride vade yönündendir. Satışların vadeli veya vadesiz olması ayrımıdır. Bu ayrım hasılatın muhasebeleştirilmesi ve gelire alınma bakımından farklılık arz etmektedir. İşlemin vadeli veya vadesiz olması, vadeli satışlardaki gelirin içerisinde yer alan örtük durumdaki faiz gelirini ayrıştırıp gerçek satış bedelinin bulunması bakımından önemlidir.

Standart’a göre Mal satışına ilişkin olarak hasılatın gelir olarak değerlendirilebilmesi için aşağıda yer alan şartların yerine gelmesi durumunda hasılat olarak gelirlere kaydedilip muhasebeleştirilir. Bu şartlar;

a.)Malların sahipliği ile ilgili risk ve getirilerin alıcıya devredilmiş olmalı;
b.) İşletmenin sahip olduğu mallar üzerinde yönetim etkinliğini sürdürmemesi;
c.) Hasılat tutarının güvenli bir biçimde ölçülmesi;
d.) İşleme ilişkin ekonomik yararların işletmece elde edilmesinin muhtemel olması;
e.) İşleme ilişkin maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi. 

Standard’a göre hizmet satışına ilişkin olarak bazı şartlar yerine geldiğinde hasılat olarak gelirlere kaydedilip muhasebeleştirilir. Standartta bu şartlar;

a.)    İşleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edilmesinin muhtemel olması;
b.)    Raporlama dönemi sonu itibariyle işlemin tamamlanma düzeyinin güvenilir biçimde ölçülebilmesi;
c.)    İşlem ile ilgili katlanılmış ve işlemin tamamlanması için katlanılacak maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi.
Bu durumda, bilanço tarihinde hizmetin tamamlanma düzeyi dikkate alınarak mali tablolara alınır.
Bazı durumlarda Hizmetin sunumuna ilişkin işlemin sonucun güvenilir biçimde tahmin edilemeyebilir. Bu gibi durumlarda hasılat ancak finansal tablolara giderlerin geri kazanılabilir tutarı kadar yansıtılır. İşlemin sonucu güvenilir biçimde tahmin edilmediğinden finansal tablolara kar yansıtılmaz.
Diğer Gelirlerin “Faiz, isim hakları ve temettüler” ölçülmesinde ise aşağıda ki şekildedir.

İşlemle ilgili ekonomik yararın işletme tarafından elde edilmesinin muhtemel olması ve hasılat tutarının güvenilir biçimde ölçülebilmesi halinde;

Faiz; TMS 39/9.paragrafta belirlenen etkin faiz yöntemine göre muhasebeleştirilir.

İsim Hakları; İlgili sözleşmenin özü dikkate alınarak tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilir.

Temettüler; hissedarların tahsil etme hakları ortaya çıktığında finansal tablolara yansıtılır.

Etkin Faiz Oranı: Finansal aracın beklenen ömrü boyunca gelecekteki tahmini nakit ödeme veya tahsilatları tam olarak net defter değerine indirgeyen orandır.

     Bugünkü Değer = Gelecekteki Değerler

                        (1+Dönemsel Etkin Faiz Oranı) (Vadeye Kalan Süre)

Vadeli Mal Satışına İlişkin Örnek Uygulama

Demir İşletmesi  X malını 01.09.20.. tarihinde 3 ay vadeli olarak  10.000-TL’sı+KDV bedel karşılığında satmıştır.

Piyasa(Sektör) faiz oranı : %10 dur.

Peşin Satış Değeri = (10.000/(1,01)3) = 9.705,90-TL.

Faiz Tutar = 10.000,00-9.705,90=294,10-TL.

01.09.20XX tarihli Satış Kaydı

30.09.20xx tarihli muhasebe kaydı

 (10.000/(1,01)2 -9.705,90= 97.06-TL.

      * Taslak halindeki muhasebe hesap planından alınmıştır.

İşletmeler, hasılatlarını muhasebeleştirirken ürün ve hizmet çeşitlerindeki farklılaşmadan dolayı dikkatli olmalıdır. Vadeli bir satış sözleşmesinde örnek uygulamada belirttiğimiz gibi vade farkı, satış gelirinden ayrı olarak muhasebeleştirilmelidir. Mal satışı, hizmet sunumu ve diğer gelirlerin ölçülmesinde hasılat standardına göre yapılmış olan muhasebe kayıtları doğrultusunda oluşturulan mali tablolarda, işletmenin satış hasılatı ve brüt satış karlılığı gerçeğe uygun olarak yansıtılacaktır. Hizmet satışlarında ise, hizmetin gerçekleştirilebilmesi için katlanılan maliyet ve giderler ölçülebildiği takdirde muhasebeleştirilmelidir. Yapılan hizmet, katlanılan maliyet ile eşleştirilip, hizmet tamamlandıkça tamamlanma yüzdesine göre gelir kaydedilmelidir.